कञ्चनपुर, चैत १६ ।  कृष्णपुर नगरपालिका-२ गुन्यालफाँटाका कित्थे बादी पहिला विवाहमा नाचेर पाएको बक्सीसबाट घरधन्दा चलाउँथे। हाल उनको दिनचर्या फेरिएको छ। पहिला जस्तो उनले नाचगान गर्दैनन्, परिवारको खर्च धान्न उनी कृषि मजदुरी गर्छन्।

“विवाह, ब्रतबन्ध, न्वारन लगायतमा बादी समुदायका नृत्यकलाई बोलाइने गरिन्थ्यो’ उनले भने, “खुबै नाच्थ्यौँ, मादलको तालमा नाच्ने बादी नृत्यक मात्रै हुन्थे, हाल समय फेरियो, विवाहमा बेहुलासँगै उनका आमाबुवासम्म बैण्डबाजाको तालमा नाच्छन्।”

बादी समुदायलाई बोलाउनै छाडिए पछि परम्परात पेसा ओझेलमा परेको उनले बताए। बादी समुदायले मादल, सारङ्गी, तबला, हारमोनियम बजाउने काम पुर्खौंदेखि गर्दै आएका हुन्। हाल परम्परागत बाजा बनाउने काम युवापुस्ताले बिर्सदै गएका छन्। परम्परागत बाजा बनाउने सीपलाई आधुनिक बनाइनुपर्ने काले बादी बताउँछन्। “हाल पेशा व्यवसायसँगै जग्गा जमिन नहुँदा २ छाक खाना जुटाउनै मुश्किल छ”, उनले भने, “बाजा बजाउने सीपलाई आधुनिक बनाई व्यावसायिक बनाइनुपर्छ।”

बादी समुदायका युवा परम्परागत पेसाबाट जीविका नचलेपछि घरमै ताल लगाएर परिवार सहित भारतमा मजदुरी गर्न जाने गरेका छन्। बादी समुदायको पुख्र्यौंली पेसाका रुपमा नाचगान गर्ने, माछा मार्ने, माटोका घैँटा, सुल्पा, चिलिम बनाएर गाउँगाउँमा अन्नसँग साटेर जीविका चलाउने गरेका थिए। हाल माटोबाट बनेका सामानको विकल्पका रुपमा अरु सामान सहजरुपमा पाउन थालिएपछि बादी समुदायले बनाउने समानको महत्व घट्दै गएको छ।

“बादी समुदायले आफैँ गीतको रचना गरी मादलसँगै सारङ्गी रेटेर गीत गाउने चलन पुरानै हो”, दुरा कुमालले भने,“यस पेशालाई व्यावसायिक बनाउनु पर्दथ्यो, बादी समुदायलाई प्रोत्साहित गरिनुपर्दथ्यो, व्यवस्था बदलिए पनि हाम्रो अवस्था बदलिएको छैन।”

“ चुनावका बेलामात्रै राजनीतिक दलका नेताहरुले बस्तीमा पुगेर सबै थोक पूरा गर्ने वचन बद्धता गर्दछन्, चुनाव जितेपछि कोही पनि बस्तीमा फर्कंदैनन् युवालाई भारत तर्फ पलायन हुनबाट रोक्नका लागि स्थानीय तहले आत्मनिर्भर बनाउने कार्यक्रम सञ्चालन गर्नुपर्दथ्यो, त्यो पनि हुन सकेको छैन”, उनले भने।

पुस्तौँदेखि गर्दै आएको कार्य भने गीत सङ्गीत नै हो, त्यसलाई जीवन्त राखिनुपर्ने उनको भनाइ छ। बस्तीकै मना बादी पाठेघरको समस्याले २ महिना देखि थला परेकी छिन्, उपचार गर्ने पैसा नहुँदा पीडा सहेर बस्नुपरेको उनले सुनाए।

“हक अधिकारका लागि काठमाडौँसम्म आन्दोलन गर्‍यौँ, बादी समुदायको समस्या समाधानका लागी पटक पटक आयोग गठन हुँदै आए पनि हामीले अहिलेसम्म केही पाएनौँ”, दुराले भने, “बस्दै आएको फाँटामा पहिला बादी परिवार मात्रै बसेका थियौँ, जग्गाकै लागि बस्तीका १२ जना जेल बस्यौँ, अरुले जग्गा कब्जा गरेपछि ९ धुर जग्गामा सीमित भएर बस्नुपरेको छ।” बालबालिकालाई विद्यालय पढाउन सकिने अवस्था नरहेको उनी  बताउँछन्।

“सामुदायिक विद्यालयमै बादी समुदायका बालबालिकाबाट शुल्क लिइने गरिएको छ”, उनले भने, “परीक्षा शुल्क, भर्ना शुल्क, सरस्वती पूजा भनेर पैसा लिइने गरिएको छ, ऋणदान गरेर बालबालिकालाई विद्यालय पठाउँछौँ, शुल्क असुल्न थाले पछि खर्च धान्नै गाह्रो भएको छ।” जनता आवास कार्यक्रम अन्तरगत बादी बस्तीमा २२ घर बनेका छन्।

निर्माण गरिएका घरको छानामा राखिएका जस्तापाता हावाहुरीले पटक पटक उडाउँदा बादी समुदायले हैरानी खेप्दै आएका छन्। “हावाहुरीले जस्तापाता उडाउँदा खुला आकास बस्नुपर्ने अवस्था छ”, विमल बादीले भने, “गर्मीका बेला जस्तापाता तातेर बस्नै सकिँदैन, पटक पटक हावाहुरीले जस्तापाता उडाउने पुनःछानामा राख्ने कार्य गरिँदै आएपछि जस्तापातामा प्वालैप्वाल पर्दा वर्षात्का बेला चुहिने गरेका छन्।”

निर्माण गरिएका घरको छानामा राखिएका जस्तापाता हटाएर पक्की ढलान गरिनुपर्ने उनको माग रहेको छ। अझै बस्तीका ५० परिवार झुपडीमै बस्दै आएका छन्। बादी परिवारलाई कमाई खाने जग्गा, पुख्र्यौंली गीत सङ्गीतको पेशा जगेर्ना र युवालाई सीपमूलक रोजगारीमा संलग्न गराउन उनीहरु माग गर्छन्।

नगर प्रमुख हेमराज ओझाले बादी समुदायका युवालाई व्यावसायिक सीप सिकाएर स्वरोजगार बनाउन प्रतिबद्ध भएको बताउँछन्। “बादी समुदायले प्रस्ताव लिएर आए सोही अनुसारको सीप सिकाएर व्यावसायिक बनाउँछौँ”, उनले भने।

श्रोत:रासस