काठमाडौं, जेठ १४। ‘फलफूलको राजा’ भनेर चिनिने आँपले नेपालमा जेठ र असार महिनामा तराईका अधिकांश बगैँचामा राज गर्ने गर्छन् । यो स्वादिष्ट फल नेपालमा सबैभन्दा मनपर्ने र रुचाइने फल हो, जुन बालबालिकादेखि वृद्धसम्म सबैलाई लोभ्याउँछ।

आँप नेपाली जनताको मनपर्ने फल मात्र होइन, यसले हाम्रो सांस्कृतिक र धार्मिक सम्पदामा पनि विशेष स्थान राखेको छ । हिन्दु पौराणिक कथा अनुसार जब भगवान शिव र पार्वती स्वर्गबाट पृथ्वी आएका थिए, तब उनीहरूले यो स्वर्गीय फल जस्तै मिठो आँप खाएका थिए। पार्वतीले यो फल यति रुचाइन कि भगवान शिवलाई आफ्नो दैवी शक्तिले आँपको रुख बनाउन अनुरोध गरिन्। उनको इच्छा पूरा गर्दै  शिवले रुख बनाएका थिए र त्यसबेलादेखि मानिसहरूले यो उत्कृष्ट फल उपभोग गर्न पाएका थिए।  

पुरातन संस्कृत साहित्य जस्तै वाल्मीकिको रामायणमा पनि यस फलको उल्लेख गरिएको छ। वाल्मीकिको रामायणमा आँपलाई राजाहरूको फलको रूपमा उल्लेख गरिएको छ। उनिहरु आफ्नो ठूलो आँपको बगैँचामा गर्व गर्थे ।

आँप हाम्रो सभ्यता र संस्कृतिको प्रतीक पनि हो । मिथिलाको वैवाहिक संस्कारमा आम्र (आँप) को वृक्षको पूजा गरिन्छ । पूजाका साथै कलशमा आम्र पल्लव राख्नु अत्यन्त शुभ मानिन्छ । यस्तै, हवन र यज्ञमा आँपको सानो दाउरा प्रयोग गरिन्छ । तुलसीदासले जुन भूतको सिद्धि गर्नु भएको थियो, त्यो आँपकै वृक्ष रहेको बताइन्छ । यस्तै आँपको विषयमा अनेक लोक कथाहरू पनि पाइन्छ  ।

विश्वभर ७५० भन्दा बढी हाइब्रिड छनोटसहित विभिन्न आकार र प्रकारका  आँप पाइन्छ । आँपको ५०० भन्दा बढी प्रजाति छन् । नेपालको सन्दर्भमा तराईका सिराहा, सर्लाही, महोत्तरी, सुनसरी, झापा, कपिलवस्तु र मोरङलगायतका पहाडी जिल्लाहरूमा विभिन्न जातिको आँप पाइन्छन् । काभ्रे र धादिङमा एक वर्षमा १ लाख ४० हजार मेगाटनभन्दा बढी यो फल उत्पादन हुन्छ ।

नेपालको बजारमा उपलब्ध विभिन्न प्रकारका आँपहरूमध्ये केही प्रख्यात आँपहरू तल उल्लेख गरिएको छ :

अल्फोन्सो
प्राय : क्यानिङ गर्न र पल्पिङको लागि प्रयोग हुन्छ ।  मध्य-मौसममा उत्पादन हुने यस प्रकारको आँप उच्च गुणस्तरको र महँगो पनि हुन्छ।

बम्बे पहेंलो
नेपाली बजारमा ठूलो परिमाणमा पाइने यस प्रजातिको आँप चम्किलो पहेँलो-सुन्तला रङको देखिने हुन्छ र फेब्रुअरी-अप्रिलको प्रारम्भिक सिजनमा उत्पादन हुने गर्छ।

मालदहा
धनी र मांसल मालदह आँप अप्रिल-जूनको प्रारम्भिक मनसुन महिनाहरूमा पाइन्छ र यसको व्यापक उपलब्धता र मिठासको लागि सबैभन्दा सामान्य प्रकारको आँप हो।

दशहरी
भारतको उत्तरी भेगमा उब्जाइएको, यो नेपालमा आयात हुने आँपको उत्कृष्ट जात हो। यो पहेँलो फलमा फाइबररहित हुन्छ र जुन-अगस्ट महिनामा पाइन्छ।